jueves, 7 de noviembre de 2013

Intestabilidad, infamia y "turpitudo"

Hemos recopilado en esta entrada diferentes textos romanos, en latín y con su correspondiente traducción, acerca de la intestabilidad, la infamia y la turpitudo en Derecho romano.

Derecho romano

- La honorabilidad


La honorabilidad es una situación de dignidad ilesa, comprobada por ley y costumbre, que, a causa de un acto ilícito nuestro, disminuye o se pierde por autoridad de las leyes.

Existimatio est dignitatis inlaesae status, legibus ac moribus comprobatus, qui ex delicto nostro auctoritate legum aut minuitur aut consumitur.

D., 50, 13, de variis et extr. cogn., 5, I (Calistrato).

- El testigo que no da testimonio


El que, habiendo sido testigo o librepens, no diese testimonio, considerésele un malvado y no pueda ser testigo.

Qui se sierit testarier librepensve fuerit, ni testimonium fitiatur, improbus intestabilisque esto.

XII Tablas, 8, 22.

- El testimonio del intestabilis: no admitido


Cuando se manda por la ley que alguien sea intestabilis, significa que no se admite su testimonio, y también, según algunos entienden, que tampoco para él se pueda actuar como testigo.

Cum lege quis intestabilis iubetur esse, eo pertinet, ne eius testimonium recipiatur et eo amplius, et quidam putant, neve ipsi dicatur testimonium.

D., 28, I, qui testamenta facere, 26 (Gayo).

- Condenados por ciertos delitos: ignominiosos


Los condenados en algunos juicios se hacen ignominiosos, como, por ejemplo, en los de hurto, bienes arrebatados por la fuerza, injurias; lo mismo que en los de sociedad, fiducia, tutela, mandato y depósito. Mas en los de hurto, bienes arrebatados por la fuerza e injurias, no sólo son tachados de ignominia los condenados, sino también los que transiguen, según está consignado en el edicto del pretor; y con razón, porque interesa mucho distinguir según que sea uno deudor por delito o por contrato.

Y, no obstante no estar expresado concretamente en parte alguna del edicto que tal persona sea ignominiosa, sin embargo, al que se le prohibe pleitear por otro, nombrar cognitor o tener procurador, y lo mismo intervenir él como procurador o cognitor en un juicio, se le designa como ignominioso.

Quibusdam iudiciis damnati ignominiosi fiunt, veluti furti, vi bonorum raptorum, iniuriarum; item pro socio, fiduciae, tutelae, mandati, depositi. Sed furti aut vi bonorum raptorum aut iniuriarum non solum damnati notantur ignominia, ser etiam pacti, ut in edicto praetoris scriptum est; et recte: plurimum enim interest, utrum ex delicto aliquis an ex contractu debitor sit. Nec tamen ulla parte edicti id ipsum nominatim exprimitur, ut aliquis ignominiosus sit; sed qui prohibetur et pro alio postulare et cognitorem iudicio intervenire ignominiosus esse dicitur.

Gayo, 4, 182.

- Causas de infamia en el Derecho romano según el pretor


Dicen las palabras del pretor: "Es tachado de infamia el que por causa ignominiosa hubiese sido expulsado del ejército por el Emperador o por quien tuviese potestad para decidir sobre esta materia; el que hubiera salido a escena por arte de diversión o para declamar; el que se dedicase al lenocinio; el que en juicio público hubiese sido condenado por haber llevado a cabo algo en concepto de calumnia o prevaricación; el que en los de hurto, bienes arrebatados por la fuerza, injurias, dolo malo o fraude fuese condenado en nombre propio o hubiese transigido, el que en la de pro socio, tutela, mandato y depósito hubiere sido condenado en nombre propio y por la actio directa, no por la actio contraria; el que, muerto el yerno y sabiendo que éste había fallecido, dió en matrimonio a la que está sometida a su potestad dentro del plazo en que es costumbre guardar luto al marido, antes de que tal plazo expirase, aquel a cuya potestad está sometido; y el que hubiere consentido que el que está bajo su potestad tomase como mujer a la arriba aludida; y el que por su propia iniciativa, no por mandato de aquel bajo cuya potestad estuviese, o en nombre de aquel o aquella que tuviese bajo su potestad, hubiese celebrado esponsales o nupcias con dos a la vez.".

Praetoris verba dicunt: "Infamia notatur qui ab exercitu ignominiae causa ab imperatore eove, cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit: qui artis ludicrae pronuntiandive causa in scaenam prodierit: qui lenocinium fecerit: qui in iudicio publico calumniae praevaricationisve causa quid fecisse iudicatus erit: qui furti, vi bonorum raptorum, iniuriarum, de dolo malo et fraude suo nomine damnatus pactusve erit: qui pro socio, tutelae, in matrimonium collocaverit: eamve sciens quis uxorem duxerit non iussu eius, in cuius potestate est: et qui eum, quem in potestate haberet, eam, de qua supra comprehensum est, uxorem ducere passus fuerit: quive suo nomine non iussu eius in cuius potestate esset, eiusve nomine quem quamve in potestate haberet bina sponsalia binasve nuptias in eodem tempore constitutas habuerit.".

D., 3, 2, de his qui notantur infamia, I (Juliano).

- Infamia: ascendientes y patronos


A los ascendientes y a los patronos se les debe otorgar la consideración de que, aun cuando acojan la demanda por medio de procurador, no se dé contra ellos ni la acción de dolo ni la de injurias; pues, no obstante no sean tenidos por infames los así condenados en las palabras del edicto, ni por el asunto mismo ni en opinión de los hombres escapan a la nota de infamia.

Honori parentium ac patronorum tribuendum est, ut, quamvis per procuratorem iudicium accipiant, nec actio de dolo aut iniuriarum in eos detur: licet enim verbis edicti non habeantur infames ita condemnati, re tamen ipsa et opinione hominum non effugiunt infamiae notam.

D., 37, 15, de obsequiis parentibus, 2, pr. (Juliano).

----------

Fuente:
Arias Ramos, "Derecho romano", páginas 640 - 641, 882 - 883.