miércoles, 20 de noviembre de 2013

Discordancia no querida entre voluntad y declaración en el negocio jurídico romano: error, "metus" y dolo

Hemos recopilado en esta entrada diferentes textos romanos, en latín y con su correspondiente traducción, acerca de la discordancia no querida entre voluntad y declaración en el negocio jurídico romano: el error, el "metus" y el dolo en Derecho romano.

Negocio juridico romano

- Mutuo y depósito


Si yo te hubiese dado como deponente y tú lo recibieras como dado en mutuo, no hay depósito ni mutuo: y lo mismo si tú lo recibieras como dinero prestado y yo lo acepté como en comodato para ostentación. Pero, en uno y otro caso, consumido el dinero tiene lugar la condictio sin la excepción de dolo.

Si ego quasi deponens tibi dedero, tu quasi mtuam accipias, nec depositum nec mutuum est: idem est et si tu quasi mutuam pecniam dederis, ego quasi commodatam ostendendi gratia accepi: sed in utroque casu consumptis nummis condictioni sine doli exceptione locus erit.

D., 12, I, de rebus creditis, 18, I (Ulpiano).

- Error en la designación de heredero


Siempre que queriendo designar a un heredero se haya designado a otro, equivocándose en la materialidad del individuo, por ejemplo: "mi hermano", "mi patrono", se establece que ni es heredero el que se consignó, porque falta la voluntad, ni aquel a quien quiso, porque no lo designó.

Quotiens volens alium heredem scribere alium scripserit in corpore hominis errans, veluti "frater meus", "patronus meus", placet neque eum heredem esse qui scriptus est, quoniam voluntate deficitur, neque eum quem voluit, quoniam scriptus non est.

D., 28, 5, de heredibus instituendis, 9, pr. (Ulpiano).

- Error en el préstamo


Si a mí y a Ticio nos hubieses pedido dinero en mutuo y yo hubiera mandado a mi deudor prometértelo, si tú hubieras estipulado creyendo que éste era el deudor de Ticio, ¿resultará obligado conmigo? Lo dejo en duda, visto que realmente no contrataste conmigo negocio alguno. Pero es más firme que estime que quedas obligado, no sino porque está bien y es justo que el dinero es mío, que fue a ti, me sea devuelto por ti a mí.

Si et me et Titium mutuam pecuniam rogaveris et ego meum debitorem tibi promittere iusserim, tu stipulatus sis, cum putares eum Titii debitorem esse, an mihi obligaris? Subsisto, si quidem nullum negotium mecum contraxisti: sed proprius est ut obligari et existimem, non quia pecuniam tibi credidi (hoc enim nisi inter consentientes fieri non potest): sed quia pecunia mea ad te pervenit eam mihi a te reddi bonum et aequum est.

D., 12, I de rebus creditis, 32 (Celso).

- El consentimiento en las compras y ventas


Evidente es que en las ventas y en las compras debe haber consentimiento, y que si disintieran, bien en la compra misma, bien en el precio, bien en algún otro extremo, la compra es imperfecta. Por tanto si yo creyese comprar el fundo Corneliano y tú creíste venderme el Sempropiano, como disentimos en el objeto, la compra es nula. Lo mismo es si yo creía que te vendía a Stico y tú a Pánfilo, el cual estaba ausente; porque cuando haya desacuerdo en el objeto resulta ser nula la venta.

In venditionibus et emptionibus consensum debere intercedere palam est: ceterum sive in ipsa emptione dissentiant sive in pretio sive in quo alio, emptio imperfecta est. Si igitur ego me fundum emere putarem Cornelianum, tu mihi te vendere Sempronianum putasti, quia in corpore dissensimus, emptio nulla est. Idem est, si ego me Shichum, tu Pamphilum absentem vendere putasti: nam cum in corpore dissentiatur, apparet nullam esse emptionem.

D., 18, I, de contrahenda emptione, 9, pr. (Ulpiano).

- Validez de compra y venta en caso de acuerdo en el objeto


Evidentemente, si estuviéramos en desacuerdo en el nombre, pero en realidad conformes en el objeto, no hay duda de que sean válidas la compra y la venta; pues nada importa el error en el nombre, si se está de acuerdo en el objeto.

Plane si in nomine dissentiamus, verum de corpore constet, nulla dubitatio est, quin valeat emptio et venditio: nihil enim facit error nominis, cum de corpore constat.

Eod., 9, I.

- Validez de compraventa al consentir el objeto, aunque no la materia


Por lo cual se discute cuando no se errase en el objeto mismo, sino que el error estuviese en la sustancia, por ejemplo, si se vendiera vinagre por vino, latón por oro, plomo por plata, o algo semejante a la plata, sí existiría compraventa. Marcelo escribió en el libro VI de los Digestos que existiría compraventa, porque se consintió el objeto, aunque se errase en la materia. Yo estoy de acuerdo en el caso del vino, ya que la ... es casi la misma si el vino solamente se agriase; pero si el vino no se fue agriando, sino que fue vinagre desde el principio, como el que se usa para escabechar o adobar, se entiende que fue vendida una cosa por otra. En los demás casos, también opino que será nula la venta cuando se yerra en la materia.

Inde quaeritur si in ipso corpore non erratur, sed in substantia error sit, ut puta si acetum pro vino veneat, aes pro auro vel plumbum pro argento vel quid aliud argento simile, an emptio et venditio sit. Macellus scripsit libro sexto digestorum emptionem esse et venditionem, quia in corpus consensum est, etsi in materia sit erratum. Ego in vino quidem consentio, quia eadem ... est, si modo vinum acuit: ceterum si vinum non acuit sed ab initio acetum fuit, ut embamma, aliud pro alio venisse videtur. In ceteris autem nullam esse venditionem puto, quotiens in materia erratur.

Eod., 9, 2.

- Nulidad de compra y venta en caso de error en el sexo del esclavo/a


Mas si yo creyese que compraba una (esclava) virgen, siendo ya una mujer, la venta saldrá, ya que no se erró en el sexo. Mas si yo vendiese a una mujer y tú creíste comprar un muchacho, como hay error en el sexo, es nula la compra y nula la venta.

Quod si ego me virginem emere putarem, cum esset iam mulier, emptio valebit: in sexu enim non est erratum. Ceterum si ego mulierem venderem, tu puerum emere existimasti, quia in sexu error est, nulla emptio, nulla venditio est.

Eod., II, I.

- Actio empti


Si alguien hubiese creído comprar una (esclava) virgen, habiéndose vendido una mujer, siendo sabedor que consintió de que el otro estaba equivocado, no hay, en verdad, redhibición por este motivo; pero compete la actio empti para resolver la compra a fin de que, restituyendo el precio, sea devuelta la mujer.

Si quis virginem se emere putasset, cum mulier venisset, et sciens errare eum venditor passus sit, redhibitiorem quidem ex hac causa non esse verum tamem ex empto competere acionem ad resolvendam emptionem et pretio restituto mulier reddatur.

D., 19, I, de actionibus empti venditi, II, 5 (Ulpiano).

- Error en el arrendamiento y compraventa


Nada se hace si yo te diera en arriendo un fundo en diez y tú creyeras arrendarlo en cinco. Pero si yo hubiese entendido arrendar en menos lo que tú tomabas arrendado en más, ciertamente el arriendo no será en más de cuanto yo creí.

Si decem tibi locem fundum, tu autem existimes quinque te conducere, nihil agitur: sed et si ego minoris me locare sensero, tu pluris te conducere, utique non pluris erit conductio, quam quanti ego putavi.

D., 19, 2, locati conducti, 52 (Pomponio).

- El miedo, según Labeón


Se ha de entender por miedo, dice Labeón, no cualquier temor, sino el de un mal mayor.

Metum accipiendum Labeo dicit non quemlibet timorem, sed maioris malitatis.

D., 4, 2, quod metus c., 5 (Ulpiano).

- Miedo razonado


Este edicto se refiere, pues, no al miedo de un hombre pusilánime, sino a aquel en que con razón pueda caer un hombre muy sesudo.

Metum autem non vani hominis, sed qui merito et in nomine constantissimo cadat, ad hoc edictum pertinere dicemus.

Eod., 6 (Gayo).

- Modificación de la noción de miedo


Dice el pretor: "Lo que se haya hecho movido por el miedo, no lo tendré por válido". Antiguamente estaba publicado de este modo: "Lo que, movido por la fuerza o por el miedo...", pues se hacía mención de la fuerza aludiendo a una necesidad contraria a la voluntad, y del miedo como azoramiento de la mente por un peligro inminente o futuro. Pero después se quitó la mención de la fuerza, porque lo que se hace por una gran violencia se entiende que se hace también por miedo.

Ait praetor: "Quod metus causa gestum erit, ratum non habebo."

Olim ita edicebatur: "Quod vi metusve causa": vis enim fiebat mentio propter necessitatem impositam contrariam vluntati: metus instantis vel futuri periculi causa mentis trepidatio. Sed postea detracta est vis mentio ideo, quia quodcumque vi atroci fit, id metu quoque fieri videtur.

Eod., I (Ulpiano).

- Ejemplo de la intervención del miedo


Y veamos con qué alcance se ha de interpretar lo que el pretor dice que él no habrá de tener por válido. Y, realmente, o bien el asunto quedó incompleto, aunque haya intervenido el miedo, como, por ejemplo, si a la estipulación no siguió la entrega de dinero, o por miedo se declaró al deudor liberado como habiendo pagado, o aconteciese algo semejante que completase el negocio. Y Pomponio escribe que en los negocios realmente acabados compete, según los casos, la excepción y la acción; en cambio, en los no acabados únicamente la excepción. Pero conozco un caso en que, habiendo arrancado los Campanos, por miedo infundido a uno, la caución de una promesa, se decidió por nuestro Emperador, en un rescripto, que aquél podía demandar al pretor la restitutio in integrum; y el pretor, siendo yo su asesor, decidió, por interlocutio, que si quisiere intentar acción contra los Campanos, existía la ofrecida (en el edicto), y si quería defenderse por la excepción contra los reclamantes, dicha excepción no faltaba. De cuya constitución se colige que, acabado o inacabado el negocio, se da tanto la acción como la excepción.

Sed quod preaetor ait ratum se non habiturum, quatenus accipiendum est videamus. Et quidem aut imperfecta res est, aut perfecta, si post stipulationem et numeratio facta est aut per metum accepto debitor liberatus est vel quid simile contigerit quod negotium perficeret. Et Pomponius scribit in negotiis quidem perfectis et exceptionem interdum et actionem competere, in imperfectis autem solam exceptionem. Sed ex facto scio, cum Campani metu quidam illato extorsissent cautionem pollicitationis, rescriptum esse ab imperatore nostro posse eum a praetore in integrum restitutionem postulare et praetorem me adsidente interlocutum esse, ut sive actione vellet adversus Campanus experii, esse propositam, sive exceptione, adversus petentes non deesse exceptionem. Ex qua constitutione colligitur, ut, sive perfecta sive imperfecta res sit, et actio et exceptio detur.

Eod., 9, 3 (Ulpiano).

- Miedo y restitutio in integrum


Si forzado por el miedo di una herencia, opino que me hago heredero, porque, aun cuando con libertad no la habría querido, lo quise aunque forzado; pero debe concedérseme por el pretor la restitutio in integrum para que se me atribuya la facultad de abstenerme.

Si metu coactus adii hereditatem, puto me heredem effici, quia, quamvis si liberum esset noluissem, tamen coactus volui: sed per praetorem restituendus sum, ut abstinendi mihi potestas tribuatur.

Eod., 21, 5 (Paulo).

- Dolo malo


Las palabras del edicto son éstas: "Lo que se dijere que ha sido efectuado con dolo malo, si respecto de tal asunto no hubiere otra acción y pareciese existir justa causa, daré una acción".

Servio definió así el dolo malo: "Cierta maquinación para engañar a otro cuando se simula una cosa y se hace otra". Pero Labeón dice que se puede obrar sin simulación de manera que se engañe a alguien, y que también se puede sin dolo malo hacer una cosa y simular otra, como lo hacen los que con este tipo de simulación se ocupan de sus asuntos o cuidan de los ajenos. Y por eso él definió el dolo malo diciendo que es toda astucia, falacia o maquinación empleada para engañar, sorprender o defraudar a otro.

I. Verba autem edicti talia sunt: "Quae dolo malo facta esse dicentur, si de his rebus alia actio non erit et iusta causa esse videbitur, iudicium dabo.".

II. Dolum malum Servius quidem ita definiit: machinationem quandam alterius decipiendi causa, cum aliud simulatur et aliud agitur. Labeo autem posse et sine simulatione id agi, ut quis circunmveniatur; posse et sine dolo malo aliud agi, aliud simulari, sicuti faciunt, qui per eiusmodi dissimulationem deserviant et tuentur vel sua vel aliena: itaque ipse sic definiit dolum malum esse omnem calliditatem fallaciam machinationem ad circumveniendum fallendum decipiendum alterum adhibitam.

D., 4, 3, de dolo malo, I, 1 y 2 (Ulpiano).

- Acciones prescritas


Refiere el mismo Pomponio que Labeón estima que si alguien puede obtener la restitutio in integrum, tampoco le debe competer esta acción, y que si otra acción hubiere prescrito, no debe competerle ésta, siendo imputable a él mismo el haber dejado de pleitear, a no ser que para que transcurriera el término se hubiese empleado en ello también dolo malo.

Idem Pomponius refert Labeonem existimare, etiamsi quis in integrum restitui possit, non debere ei hanc actionem competere: et si alia actio tempore finita sit, hanc competere non debere, sibi imputaturo eo qui agere supersedit: nisi in hoc quoque dolus malus admissus sit ut tempus exiret.

Eod., I, 6.

- Engaño en la herencia


Aquel que engañó a alguien para que adiese una herencia con mayor pasivo que activo estará obligado por la acción de dolo, a no ser que, por acaso, sea él acreedor y el único, porque entonces basta contra él la excepción de dolo.

Is qui decepit aliquem, ut hereditatem non idoneam adiret, de dolo tenebitur, nisi fortasse ipse creditor erat et solus erat: tunc enim sufficit contra eum doli mali exceptio.

Eod., 40, (Furio Antiano).

----------

Fuente:
Arias Ramos, "Derecho romano", págs. 650 - 653, 889 - 891.