martes, 7 de enero de 2014

Citación, "litis contestatio" y prueba en el procedimiento extraordinario romano

Hemos recopilado en esta entrada diferentes textos romanos, en latín y con su correspondiente traducción, acerca de la citación, la "litis contestatio" y la prueba en el procedimiento extraordinario romano.

Procedimiento romano

- La notificación formal o denuntiatio litis


Mandamos se haga notificación formal (denuntiatio litis), bien ante los rectores de las provincias, bien ante aquellos que tienen facultad para levantar actas, a fin de evitar que por una declaración privada escrita con nombres de muertos o ausentes en diversos países o que no existen en ninguna parte del mundo, se aplique un falso testimonio a cosas no realizadas.

Denuntiari vel apud provinciarum rectores vel apud eos quibus actorum conficiendorum ius est, decernimus, ne privata testatio, mortuorum aut in diversis terris absentium, aut eorum, qui nusquam gentium sint, scripta nominibus falsam fidem rebus non gestis affigat.

C. Th., 2, 4, 2 (Constantino).

- El libellum conventionis


Si alguien, teniendo a uno obligado por varias causas, máxime si eran de cuantías iguales, hubiese redactado el libellum conventionis por la cantidad de una sola de las causas, pero no hubiere expresado por cuál, discutíase por los antiguos si se consideraría que llevó a juicio todas las causas, o bien la más antigua de ellas, o que no hizo absolutamente nada por resultar incierto su sentido.

Así, pues, mandamos que en lo sucesivo no haya en los juicios una tal confusión, sino que quien hubiere llamado a juicio a un obligado suyo y le hubiera transmitido el libellum conventionis, aunque esté redactado en términos generales y sin contener la mención de una de las causas, o bien, conteniendo especialmente la de una, solamente comprenda las acciones personales o las hipotecarias, se considere, sin embargo, que llevó al juicio todo su derecho, y queden interrumpidos los plazos de prescripción (incluso respecto de las acciones no mencionadas en el libellum), porque sólo contra los hombres desidiosos y menospreciadores de su derecho son opuestas las odiosas excepciones.

Si ex multis causis quendam obnoxium habens, et maxime ex similibus quantitatibus, in unius quidem causae summam libellum conventionis composuerit, causam tamem non expresserit, apud veteres agitabatur, an videatur omnes causas in iudicium deduxisse, aut vetustissimam earum, aut nihil fecisse, cum eius sensus incertus esse apparebat.

Sancimus itaque, nullam in iudiciis in posterum locum habere talem confussionem, sed qui obnoxium suum in iudicium clamaverit et libellum conventionis ei transmiserit, licet generaliter nullius causae mentionem habentem, vel unius quidem specialiter, tantummodo autem personales actiones vel hypothecarias continentem, nihilo minus videri ius suum omne eum in iudicium deduxisse, et esse interrupta temporum curricula, cum contra desides homines et sui iuris contemptores odiosae exceptiones oppositae sunt.

C., 7, 40, de annali except., 3, pr. y 3 (Justiniano).

- Citación y libellum


Mandamos, pues, que al mismo tiempo que se le haya llevado a alguien citación, le sea en todo caso entregado el libellum, y que el que es citado no tenga sólo, como antiguamente, una tregua de diez días, sino el doble, esto es, de veinte, a fin de que, si quisiere recusar o también pedir, juntamente con aquél, otro juez, tenga facultad para hacerlo, o bien, en su caso, para reconocer la deuda y librarse amistosamente de la contienda con su adversario; y para no someterse, por astucias y engaños, a un juez, acaso sospechoso, acaso desagradable, tal vez incluso teniendo contra el demandado algo personal, y sin que aquel que soporta el pleito disponga de tiempo alguno para conocer aquello por lo cual comparece citado.

Pero una vez recibido el libellum, prestada por el demandado solamente fianza personal y abonadas las tasas según nuestra sacra constitución, suscriba el llamado libellum responsionis y declare, asimismo, la fecha en la que se le entregó el libellum (conventionis), para que tampoco con esto cometa ardid alguno.

Sancimus igitur, dum admonitio oblata fuerit alicui, modis omnibus offerri libellum, et non secundum antiquitatem decem solummodo dierum habere eum, qui admonetur, inducias, sed duplicis hoc est viginti, ut, sive repudiare voluerit, sive et cum eo alium iudicem petere, licentiam habeat hoc facere, aut forte cognoscere debitum, et liberare se ab adversarii sui contentione amicabiliter, et non per calumniam et circumventionem sub iudice constitui forsan suspecto, forsan ingrato, plerumque autem aliquid etiam proprium contra reum dispensante, et eo, qui litem sustinet, nullum habente tempus ad cognoscendum, in quibus conventus ocurrit.

Suspecto vero libello, sola personali fideiussione ab eo data, et sportulis secundum sacram nostram praebitis constitutionem, subscribere libello, qui appellatur responsionis, et declare etiam tempus, quo ei libellus datus est, ne etiam ob hoc ars quaedam fiat.

Nov., 53, cap. 3, 1-2.

- Importancia de la diferencia entre litis contestatio y editio actionis


Una cuestión no se considera como in iudicium deducta cuando solamente se hubiere formulado la simple demanda o ante el tribunal se hubiere dado a conocer al demandado la clase de acción. Porque importa mucho la distinción entre litis contestatio y la editio actionis. Se considera que la lis está contestada cuando el juez, en virtud de la exposición del negocio, hubiere comenzado a entender en la causa.

Res in iudicium deducta non videtur, si tantum postulatio simplex celebrata sit, vel actionis species ante iudicium reo cognita. Inter litem contestatam et editam actionem permultum interest. Lis enim tunc contestata videtur cum iudex per narrationem negotii causam audire coeperit.

C., 3, 9, de litis contestatio I (Severo y Antonino).

- Litis contestatio en caso de súplicas al Emperador


Es indudable que se entiende también que ha habido litis contestatio si hubiesen sido elevadas súplicas a nuestra Serenidad Imperial, las cuales son eficaces también contra el heredero de aquel contra quien se presentaron o para el heredero de que las consiguió.

Dubium non est, contestationem intellegi etiam, si nostrae fuerint tranquillitati preces oblatae easque adversus heredem quoque eius, in quem porrectae sunt, vel ab herede eius, qui meruit, exerceri.

C., I, 20, quando libellus principi, I (Arcadio y Honorio).

- Condictio: reclamación de fundo o esclavo


Cuando se hubiese reclamado un fundo o un esclavo por medio de la condictio, entiendo que usamos tal derecho para que, una vez el iudicium acceptum, sea restituída la causa en tu totalidad, es decir, en todo lo que habría tenido el actor si hubiese sido pagado en el momento de la litis contestatio.

Cum fundus vel homo per condictionem petitus esset, puto hoc nos iure uti, ut post iudicium acceptum causa omnis restituenda sit, id est omne quod habiturus esset actor, si litis contestandae tempore solutus fuisset.

D., 12, I, de rebus creditis, 31, pr. (Paulo).

- Testimonio escrito y no escrito


Contra el testimonio escrito, no es procedente el no escrito.

Contra scriptum testimonium non scriptum non profertur.

C., 4, 20, de testibus, I.

- Testigos únicos en la causa


Del mismo modo ordenamos que ningún juez consienta admitir en una causa cualquiera el testimonio de un solo testigo. Y ahora mandamos terminantemente que de ninguna manera se oiga la respuesta de un testigo único, incluso aunque brille con el honor de la preclara curia.

Simili more sanximus, ut unius testimonium nemo iudicum in quacumque causa facile patiatur admiti. Et nunc manifeste sancimus, ut unius omnino testis responsio non audiatur, etiamsi praeclarae curiae honore praefulgeat.

C., eod., 9, I (Constantino).

- Indagación e interrogatorio por parte de los jueces


Es conveniente que los jueces examinen con plena indagación la naturaleza del asunto, y que interroguen después muchas veces a ambas partes si por ventura desean añadir algo de nuevo, ya que ello es provechoso para una y otra parte, ora si la causa haya de ser decidida por el juez, ora si haya de ser elevada a superior autoridad.

Iudices oportet imprimis rei qualitatem plena inquisitione discutere, et tunc utramque partem saepius interrogare, ne quid novi addere desiderent, cum hoc ipsum ad alterutram partem proficiat, sive definienda causa per iudicem, sive ad maiorem potestatem referenda sit.

C., 3, 1, de iudiciis, 9 (Constantino).

----------

Fuente:
Arias Ramos, "Derecho romano", págs. 678 - 680, 908 - 909.