miércoles, 29 de enero de 2014

Defensa judicial de la propiedad romana: la acción reivindicatoria

Hemos recopilado en esta entrada diferentes textos romanos, en latín y con su correspondiente traducción, acerca de la defensa judicial de la propiedad en Derecho romano, sobre la acción reivindicatoria.

Defensa judicial de la propiedad romana

- Acción reivindicatoria y adquisición de la propiedad por ius gentium o ius civile


Compete la acción real a aquel que adquirió el dominio con arreglo al ius gentium o con arreglo al ius civile.

In rem actio competit ei, qui aut iure gentium aut iure civile dominium adquisiit.

D., 6, I, de rei vind., 23, pr. (Paulo).

- Juez y acción reivindicatoria


Misión del juez en esta acción será, pues, indagar si el demandado posee. Y no importará para el caso por qué causa posea; porque, una vez que he probado que la cosa es mía, el poseedor que no opuso excepción alguna tendrá necesariamente que restituirla. Sin embargo, algunos, como Pegaso, juzgaron que esa acción afecta sólo a aquella posesión que tiene lugar en el interdicto uti possidetis o en el utrubi. Dice, por último, que no puede ejercitarse la acción reivindicatoria contra aquel en quien la cosa está depositada, o dada en comodato, o que la tuviere en arriendo, o que estuviese en la tenencia de ella a fin de asegurar el pago de los legados o de la dote, o para preservar los derechos del concebido y no nacido, o porque no se le prestaba la fianza ordenada para el caso del daño que amenaza producirse; porque todos éstos no poseen. Entiendo, no obstante, que se puede demandar (por esta acción) a todos los poseedores de la cosa que tienen posibilidad de restituirla.

Officium autem iudicis in hac actione in hoc erit, ut iudex inspiciat, an reus possideat; nec ad rem pertinebit, ex qua causa possideat: ubi enim probavi rem meam esse, necesse habebit possessor restituere, qui non obiecit aliquam exceptionem. Quidam tamen, ut Pegasus, eam solam possessionem putaverunt hanc actionem complecti, quae locum habet in interdicto uti possidetis vel utrubi. Denique ait ab eo apud quem deposita est vel commodata vel qui conduxerit aut qui legatorum servandorum causa vel dotis ventrisve nomine in possessione esse vel cui damni infecti nomine non cavebatur, quia hi omnes non possident, vindicari non posse. Puto autem ab omnibus, qui tenent et habent restituendi facultatem, peti posse.

Eod., 9 (Ulpiano).

- Posesión con o sin dolo y acción petitoria


El que utiliza la acción petitoria, para no demandar inútilmente debe inquirir si aquel contra quien entabla la acción es poseedor o dejó de poseer con dolo.

Qui petitorio iudicio utitur, ne frustra experiatur, requirere debet, an iscum quo instituat actionem, possessor sit vel dolo desiit possidere.

Eod., 36, pr. (Gayo).

- Digesto y defensa judicial de la propiedad romana


Ciertamente, el que posee no tiene concedida una acción por la cual niegue que la cosa es del actor. En un caso exactamente, desempeña, sin embargo, el que posee, la parte del demandante, según aparecerá oportunamente en los libros, más amplios, del Digesto.

Ei vero qui possidet non est actio prodita, per quam neget rem auctoris esse. Sane uno casu qui possidet nihilo minus actoris partes optinet (sicut in latioribus digestorum libris opportunius apparebit).

I., 4, 6, de actionibus, 2.

- Reivindicación del rebaño


Escribe Pomponio en el libro vigésimo quinto de las lecciones que por esta acción no sólo son reivindicadas las cosas concretas, sino que también puede vindicarse un rebaño. Lo mismo ha de decirse respecto del ganado mayor, de las yeguadas y de los demás animales que se tienen en manadas. Será, pues, suficiente con que sea nuestro rebaño mismo, aunque algunas cabezas en concreto no sean nuestras; porque lo que se reivindica es el rebaño, no cada animal en particular.

Per hanc autem actionem non solum singulae res vindicabuntur, sed posse etiam gregem vindicari Pomponius libro lectionum vicensimo quinto scribit. Idem et de armento et de equitio ceterisque, quae gregatim habentur, dicendum est. Sed enim gregem sufficiet ipsum nostrum esse, licet sin gula capita nostra non sint: grex enim, non singula corpora vindicabuntur.

D., 6, I, de rei vind., I, 3 (Ulpiano).

- Ejemplo práctico de acción reivindicatoria y compensación monetaria


Escribe Juliano en el libro sexto de los Digestos que si yo hubiese comprado a Ticio un esclavo que era de Mevio, y después, al ejercitar Mevio contra mi la acción reivindicatoria, yo vendiese al esclavo y el comprador lo matare, justo es que yo sustituya el precio a Mevio.

Iulianus libro sexto digestorum scribit, si hominem, qui Maevii erat, emero a Titio, deinde cum eum Maevius a me peteret, eundem vendidero eumque emptor occiderit, aequum esse me pretium Maevio restituere.

Eod., 17, pr. (Ulpiano).

- Prueba de posesión de la cosa y acción reivindicatoria


Mas si queriendo yo ejercitar una acción reivindicatoria contra Ticio dijese alguien que poseía la cosa y por ello se personó en el pleito, si yo probase con testimonio esto, habrá de ser este último condenado de todos modos.

Sin autem cum a Titio petere vellem, aliquis dixerit se possidere et ideo liti se optulit, et hoc ipsum in re agenda testatione probavero, omnimodo condemnandus est.

Eod., 27, pr. (Paulo).

- Restitución del esclavo y caución


Si fuera un esclavo lo que es restituido después del libellum conventionis (notificación de la demanda), y lo fuera por un poseedor de buena fe, opino que debe dar caución únicamente de dolo; los demás la deben dar también de su culpa, entre los cuales también estará el poseedor de buena fe pasada la litis contestatio.

Si homo sit, qui post conventionem restituitur, si quidem a bonae fidei possessore, puto cavendum esse de dolo solo; debere ceteros etiam de culpa sua: inter quos erit et bonae fidei possessor post litem contestatam.

Eod., 45 (Ulpiano).

- Reivindicación del fundo vendido por falso dueño


Si alguien hubiese comprado de buena fe un fundo, no del dueño, sino de quien creía ser el dueño, o le hubiere recibido, igualmente de buena fe, por donación o por otro justo título, se determinó, por razón natural, que los frutos que percibió fuesen suyos como en compensación por el cultivo y el cuidado. Así, pues, si posteriormente se hubiese presentado el dueño y reivindicase el fundo, no puede reclamarle los frutos consumidos. En cambio, a aquel que hubiese poseído a sabiendas un fundo ajeno, no se le ha concedido el mismo. Y, por lo tanto, se le obliga a restituir con el fundo también los frutos, aunque hayan sido consumidos.

Si quis a non domino, quem dominum esse crederet, bona fide fundum emerit vel ex donatione aliave qua iusta causa aeque bona fide acceperit, naturali ratione placuit fructus quos percepit eius esse pro cultura et cura. Et ideo si postea dominus supervenerit et fundum vindicet, de fructibus ab eo (consumptis) agere non potest. Ei vero, qui sciens alienum fundum possederit, non idem concessum est. Itaque cum fundo etiam fructus (licet consumpti sint), cogitur restituere.

I., 2, 1, de rerum div., 35.

- Reclamación de gastos en predio ajeno


Los gastos hechos por un poseedor de buena fe en un predio que después resultó ser ajeno, no pueden reclamarse ni al que había donado el predio, ni al dueño. Pero, opuesta (por el poseedor de buena fe demandado) la exceptio doli, serán recobrados por razón de equidad en virtud del ministerio del juez, si exceden, claro es, al importe de los frutos percibidos antes de la litis contestatio, porque, admitida la compensación, el dueño es obligado a restituir, toda vez que el predio ha resultado mejorado, el exceso del gasto.

Sumptus in praedium, quod alienum esse apparuit, a bona fide possessore facti neque ab eo qui praedium neque a domino peti possunt, verum exceptione doli posita per officium iudicis aequitatis ratione servantur, scilicet si fructuum ante litem contestatam perceptorum summan excedant: etenim admissa compensatione superfluum sumptum meliore praedio facto dominus restituere cogitur.

D., 6, 1, de rei vind., 48 (Papiniano).

----------

Fuente:
Arias Ramos, "Derecho romano", págs. 705 - 707, 927 - 929.