sábado, 12 de julio de 2014

Clases de obligaciones romanas por el sujeto: "in rem scriptae" y solidarias

- Acciones noxales: siguen a la persona


Todas las acciones noxales siguen a la persona, pues si tu hijo o tu esclavo cometiere algún delito mientras esté en tu potestad, contra ti es la acción; si pasa a la potestad de otro, comienza a existir la acción contra él; si se hace sui iuris, existe la acción directa contra él mismo y se extingue la posibilidad de abandono noxal. Y, por el contrario, también una acción directa puede surgir como noxal, porque si un pater familias cometiere delito y después se da a ti en arrogación o se hace esclavo tuyo -lo que puede suceder en algunos casos que referimos en el primer comentario-, surge contra ti la acción noxal que anteriormente fue directa.

Omnes autem noxales actiones caput secuntur, nam si filius tuus servusve noxam commiserit, quamdiu in tua potestate est, tecum est actio; si in alterius potestatem pervenerit, cum illo incipit actio esse; si sui iuris coeperit esse, directa actio cum ipso est, et noxae deditio extinguitur. Ex diverso quoque directa actio noxalis esse incipit: nam si pater familias noxam commiserit, et is se in adrogationem tibi dederit aut servus tuus esse coeperit quod quibusdam casibus accidere primo commentario tradidimus, incipit tecum noxalis actio esse quae ante directa fuit.

Gayo, 4, 77.

Derecho romano y caballos
Contra los daños de los animales de cuatro patas se podía, según el Derecho romano, interponer una acción.

- Acción noxal: diferentes supuestos


Toda acción noxal sigue al individuo. Pues si tu esclavo cometiere delito, mientras esté en tu potestad, contra ti es la acción; si pasase a la potestad de otro, surge la acción contra él, y si fuese manumitido, queda obligado directamente él mismo y se extingue la posibilidad de abandono noxal. Y, por el contrario, también una acción directa puede surgir como noxal; pues, si un hombre libre cometiere delito y se hiciese esclavo tuyo (lo cual acaece en los casos a que nos referimos en el libro primero), comienza a existir contra ti como noxal la acción que anteriormente fue directa.

[Omnis autem noxalis actio caput sequitur. Nam si servus tuus noxiam commiserit, quamdiu in tua potestate sit, tecum est actio; si in alterius potestatem pervenerit, cum illo incipit actio esse, aut si manumissus fuerit, directo ipse tenetur et extinguitur noxae deditio. Ex diverso quoque directa actio noxalis esse incipit; nam si liber homo noxiam commiserit et is servus tuus esse coeperit (quod casibus quibusdam effici primo libro tradidimus), incipit tecum esse noxalis actio, quae ante directa fuisset].

I., 4, 8, de noxalibus act., 5.

- Acción en caso de daño por animal


Y como también en los cuadrúpedos la noxa sigue a la cabeza, se da acción, no contra aquel dueño de quien fue el cuadrúpedo cuando causó el daño, sino contra el dueño de quien es ahora.

Et cum etiam in quadrupedibus noxa caput sequitur, adversus dominum haec actio datur, non cuius fuerit quadrupes, cum noceret, ser cuius nunc est.

D., 9, I, si quadrupes pauperiem, I, 12 (Ulpiano).

- Una acción "in rem scripta"


Como quiera que esta acción es in rem scripta y no castiga a la persona del que hace la fuerza, sino que quiere, respecto de todos, que se restituya lo que hizo por causa de miedo, no sin razón es corregido Juliano por Marcelo al escribir que si un fiador empleó la violencia para que se liberase por acceptilatio, no ha de ser restablecida la acción contra el deudor, sino que el fiador, salvo que restituya también la acción contra el deudor, debe ser condenado al cuádruplo. Pero es más exacto lo que es in rem scripta.

Cum autem haec actio in rem sit scripta nec personam vim facientis coerceat, sed adversus omnes restitui velit quod metus causa factum est, non inmerito Iulianus a Marcello notatus est scribens, si fideiussor vim intulit, ut accepto liberetur, in reum non esse restituendam actionem, sed fideiussorem, nisi adversus reum quoque actionem restituat, debere in quadruplum comdemnari. Sed est verius quod Marcellus notat: etiam adversus reum competere hanc actionem, cum in rem sit scripta.

D., 4, 2, quod metus causa, 9, 8 (Ulpiano).

- Rescripto de los emperadores Antonino y Vero


Los emperadores Antonino y Vero respondieron por rescripto que, tratándose del pago del vectigal, son demandados los predios mismos, no las personas, y, por tanto, los poseedores deberán pagar también el vectigal de plazos atrasados, por cuya razón habrán de tener acción (contra los anteriores transmitentes de los fundos) si ignorasen (la falta de pago de dichos vectigales pretéritos).

Imperatores Antoninus et Verus rescripserunt in vectigalibus ipsa praedia, non personas conveniri et ideo possessores etiam praeteriti temporis vectigal solvere debere eoque exemplo actionem, si ignoraverint, habituros.

D., 39, 4, de public. et vectigal, 7, pr. (Papirio Justo).

- Ejemplo práctico en una escritura romana


Como si la escritura se expresase: "a éste y a aquél les fueron prometidos por estipulación cien áureos" y no se añadiera: "de tal manera que los dos fuesen coacreedores solidarios (rei stipulanda)", se considera que cada uno se hizo prometer una porción viril.

Y a la inversa, si se hubiese tenido la precaución de escribir: "Julio Carpo se hizo prometer válidamente que le serían dados tantos áureos, y lo prometimos yo, Antonio Aquileo y Cornelio Dio", se deberían partes viriles, porque no se añadió que cada uno prometió la totalidad de manera que se hiciesen los dos codeudores solidarios (rei promittendi).

Cum tabulis esset comprehensum "illum et illum  centum aureos stipulatos" neque adiectum "ita ut duo rei stipulandi essent" virilem partem singuli stipulati videbantur.

Et e contrario cum ita cautum inveniretur: "tot aureos recte dari stipulatus est Iulius Carpus, spopondimus ego Antoninus, Achileus et Cornelius Dius" partes viriles deberi, quia non fuerat adiectum singulus in solidum spopondisse, ita ut duo rei promittendi fierent.

D., 45, 2, de duobus reis constituendis, II, I y 2 (Papiniano).

- Coacreedores y codeudores solidarios


Dos o más pueden hacerse coacreedores y codeudores solidarios (rei stipulandi). Coacreedores solidarios de esta manera: si tras la pregunta de todos el promitente respondiera: "prometo". Así como, por ejemplo, cuando a dos que hacen proposición por separado, el promitente respondiese de este modo: "a cada uno de vosotros prometo dar"; porque, si primero hubiera prometido a Ticio y después, interrogado otro, le prometiese, existirá una y otra obligación, y no se entiende que hay dos coacreedores solidarios (rei stipulandi). Dos o más codeudores solidarios (rei promittendi) resultan así: "Mevio, ¿prometes darme cinco áureos?", "Seyo, ¿prometes dar los mismo cinco áureos?", respondiendo separadamente cada uno: "prometo".

En las obligaciones de este tipo se debe a cada uno de aquellos a quienes se promete (stipulantes) la totalidad, y cada uno de los que prometen (promittentes, promissores) están obligados a la totalidad. En una y otra obligación se trata, sin embargo, de un sólo objeto, y recibiendo uno lo debido (en el primer caso) o pagándolo otro (en el segundo), para todos se extingue la obligación y todos se liberan de ella.

Et stipulandi et promittendi duo pluresve rei fieri possunt. Stipulandi ita, si post omnium interrogationem promissor respondeat: "spondeo". Ut puta cum duobus separatim stipulantibus ita promissor respondeat: "utrique vestrum dare spondeo"; nam si prius Titio spoponderit, deinde alio interrogante spondeat, alia atque alia erit obligatio nec creduntur duo rei stipulandi esse. Duo pluresve rei promittendi ita fiunt: "Maevi quinque aureos dare spondes? Sei eosdem quinque aureos dare spondes?" respondeant singuli separatim: "spondeo".

Ex huiusmodi obligationibus et stipulantibus solidum singulis debetur et promittentes singuli in solidum tenentur. In utraque tamen obligatione una res vertitur: et vel alter debitum accipiendo vel alter solvendo, omnium peremit obligationem et omnes liberat.

I., 3, 16, de duobus reis, pr., y I.

- Acción en caso de cosa dada en depósito a dos


Si una cosa hubiese sido dada en depósito a dos, se podrá ejercitar contra cualquiera de ellos, sin que se libre el uno si se procede contra el otro, porque no es por elección, sino por el pago como se liberan. Por tanto, si ambos incurrieren en dolo y uno hubiera abonado lo que interesa, el otro no será demandado, igual que sucede con los tutores; pero si uno no puede cumplir nada o una parte, se irá contra el otro; y lo mismo si uno no fuese el que hubiera incurrido en dolo y por ello fuese absuelto, porque se procederá contra el otro.

Si apud duos sit deposita res, adversus unumquemque eorum agi poterit nec liberabitur alter, si cum altero agatur: nom enim electione, sed solutione liberantur. Proinde si ambo dolo fecerunt et alter quod interest praestiterit, alter non convenietur exemplo duorum tutorum: quod si alter vel nihil vel minus facere possit, ad alium pervenietur: idemque et si alter dolo non fecerit et idcirco sit absolutus, nam ad alium pervenietur.

D., 16, 3, depositi vel contra, I, 43 (Ulpiano).

- Acción en caso de lanzamiento de objeto desde un piso habitado por varios


Si habitaren varios en el mismo piso donde se arrojó algo, se dará esta acción contra cualquier de ellos.

Si plures in eodem cenaculo habitent, unde deiectum est, in quemvis haec actio dabitur.

D., 9, 3, de his qui effuderint, I, 10 (Ulpiano).

- Imposibilidad de determinar quién arrojó o derramó desde el piso


Porque realmente es imposible saber quién la arrojó o derramó.

Cum sane impossibile est scire, quis deiecisset vel effudisset.

Eod., 2 (Gayo).

- Interposición de acción contra uno: quedan libres los demás


Y por la totalidad ciertamente. Mas si se hubiese entablado acción contra uno, quedarán libres los demás.

Et quidem in solidum: sed si cum uno fuerit actum, ceteri liberabuntur.

Eod., 3 (Ulpiano).

- Actio pro socio o actio utilis para satisfacer parte del daño


Por la percepción, no por la litis contestatio, habiendo de ser satisfecho parte del daño al que pagó, por la actio pro socio o la actio utilis.

Perceptione, non litis contestatione, praestaturi partem damni societatis iudicio vel utili actione ei qui solvit.

Eod., 4 (Paulo).

- Disolución de la obligación en caso de promesa de dinero


Cuando dos hubieran prometido o se hubieran hecho prometer a su favor el mismo dinero, es debido ipso iure a cada uno, o lo debe cada uno, en su totalidad; por tanto, con la demanda y la acceptilatio de cada uno, queda disuelta toda la obligación.

Cum duo eandem pecuniam aut promiserint aut stipulati sunt, ipso iure et singuli in solidum debentur et singuli debent: ideoque petitione acceptilatione unius tota solvitur obligatio.

D., 45, 2, de duobus reis constituendis, 2 (Javoleno).

- Ejercicio de la acción por uno de los acreedores solidarios


En cuanto uno de los acreedores solidarios (rei stipulandi) ejercita la acción, nada hace el deudor promitente ofreciendo al otro.

Ex duobus reis stipulandi si semel unus egerit, alteri promissor offerendo pecuniam nihil agit.

Eod., 16 (Gayo).

- Codeudores solidarios


Lo mismo establecemos respecto de dos codeudores solidarios (rei promittendi), no concediendo que por la elección de un deudor se perjudique al acreedor en relación con el otro deudor, sino que también se conserven íntegras por dicho acreedor las acciones, tanto personales como hipotecarias, mientras no sea satisfecho en la totalidad.

Idemque in duobos reis promittendi constituimus, ex unius rei electione praeiudicium creditori adversus alium fieri non concedentes, sed remanere et ipsi creditori actiones integras, et personales, et hypothecarias, donec per omnia ei satisfiat.

C., 8, 40 (41), de fideiussoribus et mandatoribus, 28, 2 (Justiniano).

----------

Arias Ramos, "Derecho romano", págs. 737 - 739 y 949 - 951.