martes, 3 de diciembre de 2013

La fase "in iure" en el procedimiento de las "legis actiones"

Hemos recopilado en esta entrada diferentes textos romanos, en latín y con su correspondiente traducción, acerca de la fase "in iure" en el procedimiento de las "legis actiones" en Derecho romano.

Roma

- Las acciones de ley


Las acciones que utilizaron los antiguos se llamaban acciones de ley, bien en razón de que habían nacido de las leyes (porque los edictos de los pretores, por los cuales han sido establecidas muchas acciones, todavía entonces no estaban en uso), bien en razón a que se acomodaban a las palabras mismas de las leyes, y por eso eran cumplidas inmutables como las leyes; por donde aquel que reclamase respecto de unas cepas cortadas de manera que en la acción nombrase las cepas, se dictaminó que habría perdido el pleito, ya que debía haber designado aquello como árboles, puesto que la ley de la XII Tablas, en virtud de la cual competía la acción por las cepas cortadas, hablaba en general de árboles cortados.

Por ley se pleiteaba de cinco maneras: sacramento, per iudicis postulationem, per condictionem, per manus iniectionem y per pignoris capionem.

Actiones quas in usu veteres habuerunt, legis actiones appellabantur vel ideo quod legibus proditae erant (quippe tunc edicta praetoris, quibus conplures actiones introductae sunt, nondum in usu habebantur), vel ideo quia ipsarum legum verbis accomodatae erant et ideo inmutabiles proinde atque leges observabantur: unde eum qui de vitibus succisis ita egisset, ut in actione vites nominaret, responsum est rem perdidisse, cum debbuisset arbores nominare eo quod lex XII tabulorum, ex qua de vitibus succisis actio conpeteret, generaliter de arboribus succisis loqueretur.

Lege autem agebatur modis quinque: sacramento, per iudicis postulationem, per condictionem, per manus iniectionem, per pignoris capionem.

Gayo, 4, 11 y 12.

- Citación ante magistrado


Si se cita (a alguien) ante el magistrado, vaya. Si no va, tome testigos (el demandante); después, sujétele. 2. Si pretende ocultarse o huir, échele mano. 3. Si estuviere impedido por la enfermedad o la edad, dele un jumento. Si rehusa, no se le proporcione vehículo cubierto.

I. Si un ius vogat (ito), ni it, antestamino: igitur em capito. II. Si calvitur pedemve struit, manum endo iacito. III. Si morbus aevitasve vitium escit (qui in ius vocabit), iumentum dato. Si nolet, arceram ne sternito.

XII Tab., I, I-III.

- La libertad del esclavo ante magistrado


Todas las acciones... cogido... vendrían para aceptar un juez; habiendo vuelto después, se les daba. Que se designase el juez a los treinta días, fue establecido por la ley Pinaria; antes de esta ley se designaba el juez inmediatamente. Se comprende con lo dicho más arriba que si se pleiteaba sobre un asunto inferior a mil ases, se acostumbraba que el sacramentum fuese de cincuenta, no de mil ases. Después, luego que el juez estuviese designado, se conminaban para comparecer ante el juez en plazo de tres días. Después, llegados ya ante el juez, antes de que abogasen en favor de su causa, solían exponerle el asunto brevemente y como en resumen; lo cual se llamaba causae coniectio (sumario de la causa), como compendio breve de su causa.

Si se ejercitaba una acción real, los muebles y los semovientes, con tal que pudiesen ser llevados o conducidos ante el magistrado, eran vindicados allí de esta manera: el que vindicaba tenía una festuca (varita), después agarraba la cosa misma, por ejemplo, un esclavo, y decía así: "Afirmo ser mío este esclavo por derecho quiritario según su causa. Conforme a lo que he dicho, he aquí que te he impuesto la "vindicta" (vara); y al mismo tiempo daba al esclavo con la festuca; la parte contraria decía y hacia lo mismo; y cuando uno y otro hubiesen vindicado, el pretor decía: "soltad ambos al esclavo"; y ellos lo soltaban. El que primero había vindicado interrogaba de este modo al otro: "pido que me digas por qué causa has vindicado", y éste respondía: "ejercité un derecho cuando impuse la vindicta"; después, el que había vindicado primero decía: "como has vindicado injustamente, te provoco a un "sacramentum" de quinientos ases", y el adversario decía también igualmente: "Y yo a ti"; o bien, si el asunto era inferior a mil ases, designaba, claro es, un sacramentum de cincuenta. Seguían después las mismas formalidades que cuando se ejercitaba una actio in personam; posteriormente el pretor pronunciaba las vindicias a favor de uno de ellos, es decir, le constituía en poseedor interinamente, y le mandaba presentar fiadores al adversario por el valor de la cosa y de los frutos; el pretor mismo aceptaba de uno y de otro, otros fiadores por el sacramentum, el cual iba al tesoro público. La festuca se usaba como sustitución de la lanza, signo del justo dominio, porque el dominio más justo que creían existiese era el que se tenía sobre lo cogido a los enemigos; de ahí el poner una lanza delante en los juicios centunvirales.

Omnes actiones ... captus ... ad iudicem accipiendum venirent; postea vero reversis dabatur. Ut autem die XXX iudex daretur, per legem Pinariam factum est; ante eam autem legem statim dabatur iudex. Illud ex superioribus intellegimus, si de re minoris quam M aeris agebatur, quinquagenario sacramento non quingenario eos contendere solitos fuisse. Postea tamen quam iudex datus esset, conperendinum diem, ut ad iudicem venirent, denuntiabant. Deinde cum ad iudicem venerant, antequam apud eum causam perorarent. Deinde cum ad iudicem venerant, antequam apud eum causam perorarent, solebant breviter ei et quasi per indicem rem exponere; quae dicebatur causae coniectio, quasi causae suae in breve coactio.

Si in rem agebatur, mobilia quidem et moventia, quae modo in ius adferri adducive possent, in iure vindicabantur ad hunc medum: qui vindicabant, festucam tenebat; deinde ipsam rem adprehendebat, veluti hominem, et ita dicebat: hunc ego hominem ex iure quiritium meum esse aio secundum suam causam. Sicut dixi, ecce tibi vindictam inposuit, et simul homini festucum imponebat; adversarius eadem similiter dicebat et faciebat; cum uterque vindicaverat, ita alterum interrogabat: postulo anne dicas qua ex causa vindicaveris; ille respondebat; ius feci sicut vindictam inposui; deinde qui prior vindicaverat, dicebat: quando tu iniuria vindicavisti, d aeris sacramento te provoco; adversarius quoque dicebat similiter: et ego te; aut, si res infra mille asses erat, quinquagenarium scilicet sacramentum nominabat. Deinde eadem sequebantur quae cum in personam ageretur; postea praetor secundum alterum eorum vindicias dicebat, eumque iubebat praedes adversario dare litis et vindiciarum, id est rei et fructuum; alios autem praedes ipse praetor ab utroque accipiebat sacramenti, quod id in publicum cedebat. Festuca autem utebantur quasi hastae loco, signo quodam iusti dominii, quando iusto dominio ea maxime sua esse credebant quae ex hostibus cepissent: unde in centumviralibus iudiciis hasta proponitur.

Gayo, 4, 15-16.

- Los pleitos per iudicis postulationem


Se pleiteaba per iudicis postulationem cuando la ley mandase que se pleiteara así sobre algún asunto, como, por ejemplo, la ley de las XII Tablas respecto de lo que se reclama en virtud de una stipulatio, procedimiento que se desarrollaba de ordinario así: el que demandaba decía: "En virtud de una "sponsio", yo digo que tú debes darme diez mil sestercios; pido que afirmes o niegues esto"; el adversario decía: "No se debe"; el demandante decía: "Puesto que niegas, te pido a ti, pretor, que designes un juez o árbitro". Así, pues, en este tipo de acción se negaba sin una pena (pecuniaria). Igualmente, para dividir la herencia entre los coherederos, la misma ley ordenó proceder per iudicis postulationem. Y lo mismo hizo la ley Licinia, si se actuaba para dividir alguna cosa común. Así es que indicada la causa por la que se pleiteaba, inmediatamente se pedía el árbitro.

Per iudicis postulationem agebatur, si qua de re, ut ita ageretur lex iussisset, sicuti lex XII tabularum de eo quod ex stipulatione petitur, eaque res talis fere erat: qui agebat sic dicebat: ex sponsione te mihi x milia sestertiorum dare oporteret aoi: id portulo aias an neges; adversarius dicebat: non oportere; auctor (actor) dicebat: quamdo tu negas, te praetor iudicem sive arbitrum postulo uti des. Itaque in eo genere actionis sine poena quisque negabat. Item de hereditate dividenda, inter coheredes eadem lex per iudicis postulationem agi iussit. Idem fecit lex Licinnia, si de aliqua re communi dividenda ageretur. Itaque, nominata causa ex qua agebatur, statim arbiter petebatur.

Gayo, 4, 17 bis, según P. S. I., núm. 1182.

- Procedimiento per condictionem


Per condictionem se procedía de este modo: "Yo digo que tú debes darme diez mil sestercios. Pido que afirmes esto o lo niegues"; el adversario decía: "No se debe". El actor manifestaba: "Puesto que niegas, te conmino para el trigésimo día, a fin de tomar un juez". Después, a los treinta días, debían estar presentes para tomar un juez.

Per condictionem ita agebatur: aio te mihi sestertiorum x milia dare oportere: id postulo aias aut neges. Adversarius dicebat: non oportere. Actor dicebat: quamdo tu negas, in diem tricensimum tibi iudicis capiendi causa condico. Deinde die tricensimo ad iudicem capiendum praesto esse debebant.

Gayo, 4, 17.ª, según P. S. I., núm. 1182.

- La legis actio de la ley Silia y Calpurnia


Esta legis actio fue establecida por la ley Silia y la ley Calpurnia; exactamente, por la ley Silia para una cantidad cierta de cantidad de dinero; por la ley Calpurnia, en cambio, para toda otra cosa cierta.

Se discute mucho por qué se sintió la necesidad de esta acción, toda vez que aquello que debía sernos dado lo podríamos demandar o per sacramentum o per iudicis postulationem.

Haec autem legis actio constituta est per legem Siliam et Calpurniam, lege quidem Silia certae pecuniae, lege vero Calpurnia de omni certa re.

Quare autem haec actio desiderata sit, cum de eo quod nobis dari oportet, potuerimus aut sacramento aut per iudicis postulationem agere, valde quaeritur.

Gayo, 4, 19-20.

----------

Fuente:
Arias Ramos, "Derecho romano", págs. 667 - 668, 899 - 900 - 901.